Değerli kardeşlerim bir arapça dersi ile yine sizlerle beraberiz.
Bugün Arapça'nın en önemli konularından birini "şart edatları" konusunu anlatmaya çalışacağım. Adından da anlaşılacağı üzere cümlenin belli bir şarta veya duruma bağlı olması durumunda kullanılan bu tip cümleler, şart edatı, şart cümlesi ve cevap cümlesi olmak üzere 3 öğeye ayrılır.
Türkçe mantıkla düşünürsek; "çalışırsan, kazanırsın" cümlesinde kazanmanın şartı çalışmaya bağlanmıştır. Bu yüzden çalırsan cümlesi, şart cümlesi, kazanırsın cümlesi de cevap cümlesi olarak nitelendirilir. Arapça'da da aynı mantık vardır ama buna bir de bu işi yapan bir şart edatı eklenmektedir. Değişik şart edatları bulunduğu gibi bazen cevap/ceza
cümlelerinin başına ( ف) harfinin geldiği de olur. Şart ve ceza cümlelerinde kullanılan fiillerin her ikisi de mâzî, her ikisi de muzâri veya biri mâzî biri muzâri olmak üzere bazı farklılıklar görülebilmektedir.
DİKKAT: Bu cümlelerde dikkat etmememiz gerekn en önemli özellik muzâri fiillerin cezm olmasıdır. Cezm durumunda cemi ve tesniyelerdeki nunlarında düşeceğini unutmayın!
Örnek: إنْ يَعْلَمْ يَكْتُ ب() = Biliyorsa, yazar. Bu cümlede in = se, sa anlamında şart edatıdır. ya'lem kelimesi şart cümlesidir, in'den dolayı cezm li olmuştur. Yektub ise cevap cümlesidir, muzari olduğu için cezm olmuştur.
Arapçada şart edanları ikiye ayrılır: 1. İki Muzâri Fiili Cezm Eden Şart Edatları, 2. Cezmetmeyen Şart Edatları
1. İki Muzâri Fiili Cezm Eden Şart Edatları
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi şart ve cevap cümlelerin bulunduğu ve iki muzari fiilin yer aldığı cümlelerde şart edatları muzari fiillerin sonunu "cezm" eder. Bu edatların sayısı çok fazladır. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
إنْ (in) = ..se, ..sa - cümlede irabtan mahalli yoktur.
إِذْمَا, إِذَامَا (iszmâ, iszâmâ) = ..se, ..sa
مَنْ (men) = kim, kime, kimi ..se, ..sa
مَا, مَهْمَا (mâ, mehmâ) = her ne, her neyi, her neye ..se, ..sa
مَتَى, أيَّانَ (metâ, eyyâne) = her ne zaman ..se, ..sa - cümlede mefûlün fîh konumunda olur.
أَيْنَ (eyne) = her nerede ..se, ..sa - cümlede mefûlün fîh konumunda olur.
أنىَّ (ennâ) = nereye, nereyi ..se, ..sa - cümlede mefûlün fîh konumunda olur.
أيُّ (eyyü) = Hangi ..se, ..sa - cümlede muzaf konumunda olur.
كَيْفَمَا (keyfemâ) = her nasıl ..se, ..sa - cümlede hal konumunda olur.
DİKKAT: Bu şart edatlarından yalnızca إنْ harf, diğerleri isimdir. Bu durumda إنْ harf olduğu için irâbdan nahalli yoktur. Yani cümlenin öğelerinden biri değildir. أيُّ (eyyü)den başka şart isimlerinin hepsi mebnî, أيُّ (eyyü) ise murabtır ve her zaman muzâf olur.
Örnek: مَنْ يَكْسَلْ يَفْشَلْ (men yeksel yefşel) = Kim tembellik ederse, başarısız olur.
2. Cezmetmeyen Şart Edatları
Bunlar إذ ,لو ve أمَّا dır. Şart manası taşırlar ama muzâri fiilin başına gelseler de onları cezmetmezler. Lev ile başlayan şart cümlelerinde, cevabının başına çoğunluka fethalı bir lâm eklenir.
Bana gelmiş olsaydı ona ikram ederdim = لَوْ جَاءَنِي لأَكْرَمْتُه (lev câenî leekremtühü) cevabın başında fethalı bir lam gelmiştir. Fiil ise cezm olmamıştır.
Kaynak: Arapça Dersleri-25: (Şart Edatları) -...