Değerli kardeşlerim bir arapça dersi ile yine sizlerle beraberiz.
Bu derste daha önce anlattığım "Arapça Dersleri-13: Müzekker-Müennes-I" konusunun devamını anlatacağım. İlk derste hatırlayacağınız müzekker (eril) konusunu ele almıştık. Bu derste de müennes konusuna giriyoruz. İnşaallah faydalı olur.
Müennesler de, müzekkerler gibi hakiki ve mecazi olarak 2 kısma ayrılıyor.

2. Müennes (dişil) Kelimeler: Kelimenin şekli veya manası itibariyle dişi bir varlığa delalet etmesidir. Bu kelimelerin sonlarında genellikle hemze, ye ve kapalı te harfleri bulunur. Şimdi bunların detaylı bir şekilde görelim.

a) Hakiki Müennes Kelimeler: Gerçek manada müennes varlıklar için kullanılan kelimelere denir. Bu kelimeler okunduğunda kafamızda dişi bir varlık canlanır. Ancak bu da kelimenin sonunda hemze, ye ve kapalı te yani müenneslik (dişilik) alameti bulunup bulunmamasına göre ikiye ayrılır. Sonunda bu alametleri taşıyıp dişi bir varlığa işaret eden kelimelere lafız bakımından hakiki müennes (lafzî hakiki müennes), sonunda bu alameti olmadığı halde okunduğunda aklımıza dişi bir varlığın gelmesine sebep olanlara ise ğayri lafzî hakiki müennes denir.

Örnek-1: Mesela bakınız bu üç örnek yani tavuk, bayan ve Leyla kelimelerin lafızları yani görünümleri itibariyle dişilik alameti taşıyor. Tavuk kapalı te almış, bayan doktor kapalı te almış, Leyla ise ye harfi almış. Bir de mana itibariyle bunların hepsi dişi bir varlığa işaret ediyor. İşte bundan dolayı bu tip kelimelere lafzî hakiki müennes diyoruz.



Örnek-2: Bu 3 örnekte ise kelimelerin sonunda dişilik alameti olan kapalı te, ye ve hemze harfleri yok. Yani şekil ve lafız bakımından müennes gözükmüyorlar ama manalarına baktığımızda hepsi dişi bir varlığa işaret ediyor. İşte şekil olarak müennes olmayıp mana bakımından müennes olan kelimelere de ğayri lafzî hakiki müennes diyoruz.



Bu iki müennes türü de hakikatte bir dişi varlığı temsil ettiği için ikisi de hakiki müennes başlığı altında incelenmiştir. Lafzi hakiki müennes kolay bir şekilde anlaşılabilir ama gayri lafzi hakiki müennesleri mecburen ezberlemek gerekiyor.

a) Mecâzî Müennes Kelimeler: Bunlar hakikinin tersi olarak dişi bir varlığa işaret etmeyen ama mecazen dişi kabul ettiğimiz kelimelerdir. Bunlar da kendi arasında ikiye ayrılır. Birincisi dişi olmadığı halde sırf dişilik alameti olana ye, hemze ve kapalı te aldığı için gramer bakımından dişi sayılan kelimeler. Bunlara lafız yönünden mecazi müennes yani lafzî mecazi müennes denir. İkinicisi ise hem şekil yönünde hem de mana bakımından bir dişiye işaret etmeyen ama burası çok önemli dikkat edelim sırf araplar bunları müennes kabul ettiği için müennes saydığımız kelimelerdir. Bunlar, araplardan öğrenildiği ve ezberlendiği için biraz zordur, bol bol üzerinde durmak lazım. Bu tip kelimelere de semai müennes denir. Şimdi örneklerle pekiştirelim.

Örnek-1: Aşağıdaki üç örnekte gördüğünüz gibi dişilik alameti olan kapalı te ve hemze yer almaktadır. Yani şekil itibariyle müennes bu kelimeler ama manalarına baktığımızda nasihat, ütü ve beyaz kelimeleri dişi bir varlığa işaret etmiyor. Bu yüzden bunları mecazen müennes (dişi) kabul ediyor ve lafzî mecazi müennes diyoruz.



Örnek-2: Son üç örneğimiz ise araplardan duyarak (semaen) öğrendiğimiz ve ancak ezberleyerek öğrenebileceğimiz müennes türleridir. Çünkü aşağıdaki üç kelime ne şekil yönünden ne de mana yönünden dişilik özelliği taşımaz ama araplar böyle kabul ettiği için müennes sayar ve semai müennes deriz.