3. Murat


III. Murad. 12. Osmanlı padişahı, 77. İslam halifesidir (4 Temmuz 1546’da Manisa’da doğdu, 16 Ocak 1595’te İstanbul’da öldü). II.Selim’in oğludur. Annesi Nurbanû Sultan’dır. İyi bir eğitim gördü. Hattatlık ve edebiyatla ilgilendi. 18 Mart 1562’de Manisa sancakbeyliğine atandı. Babasının ölümü üzerine, 22 Aralık 1574’te Osmanlı tahtına çıktı. Beş kardeşini öldürterek tahtını güvenceye aldı.

1558'e kadar Saruhan (Manisa)’da kaldı. Babasının Saruhan Sancakbeyliğinden Karaman Beylerbeyliğine tâyiniyle, Şehzâde Murâd’a da Alaşehir Sancakbeyliği verildi. 1526’da Manisa Sancakbeyliğine tâyin edildi. 22 Aralık 1574 târihinde tahta çıkıncaya kadar bu vazîfede kaldı. Sancağa çıkarılan en son Osmanlı hükümdârıdır.

Osmanlı Devletinin zirvede olduğu bir devirde sultan olan III.Murâd, dünyâ siyâsetinde faal bir rol oynadı. Osmanlı hâkimiyeti en geniş sâhasına ulaştırıldı. Akdeniz’de denizci bir kavim olan Venedikliler ve kara Avrupa’sında Avusturya ile antlaşmalar yenilendi. Lehistan (Polonya) ile Osmanlı Devletinin kuzey siyâsetini belirleyen antlaşma, 30 Temmuz 1577’de imzâlandı. Rus Çarlığının yayılma siyâsetine karşı, Lehistan ile Kırım Hanlığının münâsebetleri tanzim edildi. Şiî düşüncenin temsilcisi İran Safevî Devletinin Osmanlı ülkesindeki yıkıcı ve bölücü faaliyetlerine karşı 1578’den îtibâren her türlü önleme başvuruldu.

İran’da şah I.Tahmasb’ın Mayıs 1576’daki ölümünden beri süren karışıklıklardan yararlanmak isteyen Osmanlı yönetimi, 1578’de İran’la savaşa karar verdi. III.Murad, İran’a gidecek ordunun başına Lala Mustafa Paşa’yı getirdi. Ekim 1578’e kadar Gürcistan’ın bir bölümü ve Şirvan ele geçirildi. Lala Mustafa Paşa’nın İran’da bıraktığı Özdemiroğlu Osman Paşa’nın kazandığı başarılara karşın İranlılar’a karşı kesin bir üstünlük sağlanamadı. İran seferinin açılmasına karşı çıkan ve etkinliğinden dolayı III.Murad’ın kuşkusunu çeken sadrazam Sokollu Mehmed Paşa, 12 Ekim 1579’da şüpheli bir suikast sonucu öldürüldü.

Ahâlisi sünnî olan Şirvan ve Dağıstanlıları Safevî hücumlarına karşı korumak ve sınırı emniyet altına almak için 5 Nisan 1578’de başlatılan harekât 21 Mart 1590'da imzâlanan İstanbul Antlaşmasıyla tamamlandı. Antlaşmaya göre;

1. Tebriz şehri ile Âzerbaycan’ın Tebriz mıntıkası, Karabağ, Gence, Kars, Tiflis, Şehrizûr, Nihâvend, Lûristan tarafları Osmanlılara kalacaktı.

2. Şiîler Hz. Ebû Bekir, Ömer ve Osman ile Hz. Âişe’ye iftirâ ve küfür etmeyeceklerdi. İran’daki Ehl-i sünnet Müslümanlara kötü muâmele yapılması Şah tarafından yasaklanacaktı. III.Murâd Han devrinde on iki yıl süren Şark seferleri sonunda Kafkasya ve Âzerbaycan Osmanlı Devletine bağlandı. Hazar Denizine hâkim olan Osmanlı donanması, Safevîlere karşı Sünnî Özbek Hanlarınca topçu ve yeniçeri askeri yardımı götürdü.

Avrupa kıtasında Osmanlı Devletine tâbi Erdel (Transilvanya) Beyi İstefan Batori, 1577’de Lehistan (Polonya) Kralı seçtirildi. Böylece Baltık’taki bu ülke de Osmanlı himâyesine alınarak, yıllık haraca bağlandı. İşgal ve tecâvüzlerden muhâfaza altına alınıp, Rus yayılmasının önüne geçildi.

Bosna Beylerbeyi Telli Haşan Paşa komutasındaki Osmanlı sınır birliklerinin, 20 Haziran 1593’te, Hırvatistan’da Avusturyalılar’ca yenilmesi üzerine, Temmuz 1593’te Avusturya’ya savaş açıldı. Sadrazam Koca Sinan Paşa, Osmanlı ordusunun başına getirildi.

III. Murad öldüğü zaman, Osmanlılar için pek başarılı geçmeyen savaş hâlâ sürmekteydi.

Fas’taki Sâdi Şerîfleri, Osmanlı sultanından İspanyollara karşı yardım istediler. Fas Şerîflerine yardım etmek için Cezâyir Beylerbeyi Ramazan Paşa görevlendirildi. Osmanlı kuvvetleriyle Fas Şerîfleri İspanyollarla Portekizlileri bölgeden attılar. Fas’tan Hıristiyanların atılması, başta Papalık olmak üzere Güney ve Batı Avrupa devletlerini harekete geçirdi. Osmanlı taraftarı Fas Şerîfi Abdülmelik aleyhine tertiplenen Akdeniz Hıristiyanlığının son Haçlı seferine Papalık, Fransa, Portekiz ve İspanya katıldılar. 4 Ağustos 1578’de Tanca yakınlarındaki Vâdi-yüs-Seyl (el-Kasr-ul-Kebir, Alkazar)de yapılan savaşta Haçlılar büyük bir hezîmete uğradı. Portekiz Kralı öldürülüp, ordusu imhâ edildi. Fas, Osmanlı hâkimiyetini tanıyarak, Şerîf Ahmed Mansur, emir tâyin edildi. Sultan Üçüncü Murâd Han devrinde Kuzey Afrika Osmanlı hâkimiyetine girdiği gibi, Orta Afrika ülkesi olan Bornu da Osmanlı sultanına itâatini arz etti. Bu devirde bütün Kuzey Afrika’nın ve Bornu’nun tâbiiyete girmesiyle, Osmanlı Devleti en geniş ve tabiî hudutlarına kavuştu.

III.Murâd devrinde, ordunun seferde olmasından istifâde eden Dürzîler Lübnan’da, Zeydîler Yemen’de, Hâricîler Trablusgarp’ta, Şah İsmâil Safevî taraftarı âsiler Kığı’da isyân etmişlerse de, hepsi de itaate getirilmişlerdir.

III. Murad devlet yönetiminde pek etkili olamamış, İran’la savaşın Osmanlılar’ın yararına sona ermesi, Kuzey Afrika’daki Fas Sultanlığı’nın Osmanlı koruması altına alınması gibi başarılara karşın, merkez ve taşra yönetim sistemlerinde bozulma büyük boyutlara ulaşmış, kırsal bölgelerdeki karışıklıklar yaygınlaşmaya başlamıştır.

III.Murâd devrinde Osmanlı ülkesinde pek çok ilim, kültür ve sanat eserleri inşâ edilmiştir. Bu hususta ilk icrâat, Kâbe-i şerîf duvarlarının mermerden yaptırılıp, Harem-i şerîfin su yollarının temizletilmesi oldu. Medîne’de bir medrese, mektep, zâviye ve büyük bir imâret yaptırıldı. III.Murâd bununla da kalmayarak, Harem-i şerîfi tâmir ettirip, kubbelerini kargir yaptırdı. Manisa’da daha şehzâdelik devrinde câmi, medrese, imâret, tabhâneden meydana gelen Murâdiye Külliyesini, İstanbul’da Toptaşı, Tımarhânesini yaptırdı.

16 Ocak 1595’te İstanbul’da vefât eden III.Murâd, babası II. Selim'in Ayasofya Câmii yanındaki türbesine defnedildi.